Nargile nedir yapılış nasıldır ve zararlar nelerdir?
Nargile
Asya'ya özgü geleneksel bir tütün içme aracıdır. Kullanıcının bir hortum aracılığıyla sudan geçerek süzülen dumanı içine çekmesini sağlayan bir düzenek olan nargile, içim şekli ve adabı, yüzlerce yılda oluşmuş kullanım geleneği ile basit bir aletten fazlasını ifade etmekte olup, doğu kültürünün bir parçası haline gelmiştir.
Yapısı ve Tasarımı
Nargile temel olarak 4 bölümden oluşur:
Bir nargile
Ser: Nargilenin uzun gövdesi. Boyun kısmı dar olmakla birlikte karın kısmına inildikçe çapı genişleyen, yapı olarak sürahiye benzeyen bir parçadır. Cam, metal ve seramikten yapılır.
Lüle: En üstte bulunan, tömbekinin konulduğu delikli tabladır. Gümüş, Pirinç ya da bakırdan yapılmış, oymalarla süslü bir muhafaza ile çevrilidir. Üzerine köz konularak gerekli ısı sağlanır.
Marpuç: Dumanı şişeden alan ve ağza ulaştıran bölümdür. Bu bölümde kullanılan hortum koyun derisinden yapılır.
Şişe: İçinde dumanı filtre eden suyun olduğu ve fokurdamaların geldiği bölüm.
Bunlar dışında nargilenin diğer elemanları ise şöyledir.
Sipsi: Marpucun ucuna takılan, dumanın içinden çekildiği küçük ağızlıktır. Tercihen kehribardan yapılır, fakat maliyet sebebiyle ve hijyenik açıdan genelde plastik olanları kullanılır. Mermer ya da gümüş olanları da mevcuttur.
Tepsi ve rüzgârlık: Tepsi közden düşen külleri toplar, rüzgarlık ise közün sönmemesi için kullanılır.
Tömbeki: Nargileye has tütün. Nargilenin tasarımında İslam'ın etkisindeki sanatın derin izleri görünmektedir. Cami minaresini andıran ser kısmı bunu çok iyi simgelemektedir. Ayrıca ser kısmı genellikle çiçek ve yaprak desenleriyle süslenmekte ve bunlarda zaman zaman yaldız kullanılmaktadır. Marpuç kısmında ise genelde el dokuması olan kilim desenleri kullanılmaktadır.
Çalışma Şekli
İçici marpuçtan nefes aldığında oluşan basınç farkıyla hava sırayla közden, sonra ısınarak lüledeki gözeneklerden geçer. Sıcak hava ile ısıtılan tömbekinin dumanı karışarak suyun içinden geçer, bu esnada soğur. Daha sonra hava marpuçtan içiciye ulaşır. Nargile içerisinde bulunan su dumanı soğutmanın yanı sıra içindeki katranı da bir miktar süzer. Nargile ile tütün içmenin, sigara şeklinde tütün içmekten farkı; nargilede çekilen tütün dumanı sudan geçerken barındırdığı ısı suyu bir miktar buharlaştırır. Dumana karışan su buharı akciğerde bronşları daha fazla açtığı için daha fazla nikotin kana karışır. Alışık olmayan birinin başını döndürebilir. Dikkatli olmak gerekir. Ağırdır.
Tarihi
Nargile doğu kültürünün bir öğesi olmakta ile birlikte doğuş yerinin Hindistan olduğu zannedilmektedir. Çok farklı kültürlerinin farklı adlandırdıkları bu keyif aracı Araplar tarafından "Narcile", İranlılar tarafından da "Kalyan" diye adlandırılır. Asıl nargilenin kökeni ise Farsçada "Hindistan cevizi" anlamına gelen "Nargil"den gelir. Hindistan’da ortaya çıkan nargilenin ilk örnekleri Hindistan cevizinin içinin çıkarılıp kabuğuna bir kamış sokularak yapılmıştır. Zamanla Hindistan cevizi yerine kabak kullanılmaya başlanmış, kullananların sayısı arttıkça porselen ve bronz da nargile için elverişli malzemeler haline gelmiştir. Bunları cam, billur, çini hatta gümüş gövdeli nargileler izlemiştir. Hindistan’da doğan nargile, başta İranlılar olmak üzere Araplar, daha sonra da Türk insanı ile tanışmış.
Türk insanının nargile ile tanışması aslında Osmanlı dönemine rastlar. O dönemde İran’dan getirilen ve zamanın kahvehanelerinde muhabbetlere eşlik eden tömbeki, bazı padişahlar tarafından yasaklanmıştır. Nargile de uzun zaman İstanbul Tophane’de, İzmir Kemer altı’nda ve Ankara Gençlik Parkı'nda tömbeki olarak sunulmaya başlanmıştır. Bu nostaljik mekanların müdavimlerini ise genellikle orta yaşın üstündeki insanlar oluşturuyordu. Daha sonraki, yani yakın dönemlerdeki aromalı nargilelerin hayatımıza girmesi ile daha hafif bir içecek haline gelen nargile genç kitle tarafından da tercih edilmeye başlandı.
Nargile Tütünü
Nargilenin belki de en önemli öğesi tömbeki denilen tütünüdür.
Bu tütün kıyıldıktan sonra geceden ıslanmaya bırakılır ve servisten önce suyu sıkılarak Harbi de denilen çelik şişlerin yardımıyla lülelere yerleştirildikten sonra yine ıslatılmış ancak ikiye bölünmüş ve kalın damarları alınmış bir tütün yaprağıyla sarılır. Daha sonra sere yerleştirilen tömbeki pırnal (çalı görünümlü, kısa boylu bir meşe türüdür ve en değerlisi Fethiye'de yetişenidir.) kömüründen elde edilmiş köz ile yakılır.
Tömbeki üretiminde kullanılan tütün bitkisi sigara, puro, enfiye gibi diğer tütünlerden daha kısa boylu, daha geniş, daha tıknazdır. Yaprakları daha esmer, daha küçük, daha etli ve diğer türlerden daha dayanıklıdır. Virginia ve Burley tütünlerinde yüzde 3-4, Türk tütünlerinde yüzde 1-2 olan nikotin oranı, tömbekide yüzde 10'a kadar çıkabilir. Tömbeki Türkiye'de Hatay - Samandağ ve Konya - Hadim bölgelerinde üretilir. Tütün gibi toplanır, ama farklı işlemlerden geçer.
Yukarıda bahsedilen klasik tömbekinin yanında bugün Mısır'dan getirtilen ve adına bahri veya Arap tömbekisi denilen bir tömbeki türü daha bulunmaktadır. Fermente edilmiş meyvelerden elde edilen bu tömbeki türü daha çok genç nesle hitap eder. Bu tür tömbekilerde çok değişik (doksandan fazla) aromalar kullanılır. Elma, nane, kayısı, çilek, portakal, muz, limon, ananas, kavun, çikolata, çilek, cappucino, Hindistan cevizi aromalı olanları yaygındır.
Nargile Kültürü
Doğu kültürünün bir öğesi olan nargile sonradan batıda da kimi değişikliklerle kullanılmaya başlanmıştır. Kullanım kültürü dolayısıyla bu iki türe göre farklılıklar gösterir, ancak pek çok ortak öğe de mevcuttur.
Batıda birden çok marpuca sahip nargile kullanımı yaygındır. Bu uygulama doğudakine göre farklı bir toplu içim ortamı sunar ki doğuda nargilenin bir marpucu vardır ve el değiştirmediği sürece tek kişi tarafından içilir.
Arap kültüründe kullanıcı içtikten sonra ya marpucu masaya dayayarak bunu belli eder, ya da ağız kısmı kendine bakacak şekilde eğimli tutarak yanındakine ikram eder. Kabul eden, nargileyi verene elinin tersi ile hafifçe vurur ya da sıvazlar, bu memnuniyet göstergesidir. Kafe ve restoranlarda ise her kullanıcının ayrı bir nargile ısmarlaması yaygındır.
İspanya'da "tetería" adı verilen ve genelde Müslüman göçmenlerce işletilen çay evlerinde nargile içimi yaygınlık kazanmaktadır. İsrail'de "nargeela" olarak adlandırılan nargile kullanımı özellikle Yemen, İran, Irak ve Türkiye'den gelen göçmenler arasında yaygındır. Bunun yanında İsrailliler arasında da nargile kullanımı görülür.
Nargile tiryakileri arasında, güzel bir içim için ortamda olması gerektiği düşünülen dört öğe vardır, bunlar "nargilenin dört şartı" olarak geçiyor. Maşa, meşe közünü karıştırmak için gerekli, en iyi köz meşeden oluyor. Güzel bir köşeye yerleşmek tabii ki önemli ve Ayşe de tiryakinin çay, kahve gibi istekleri için hazır bulunmalı. Bu deyiş özellikle "eski toprak" Türk tiryakiler arasında yaygın olarak kullanılıyor.
İçim kuralları
Doğu kültüründe, "Bu işin erbaplarına göre" nargile içilirken uyulması gereken bir "racon" vardır:
Genel görgü kuralları gereği yüksek sesle konuşmak ve etrafın sükûnetini bozmak raconu da bozar.
Nargile ateşinden sigara yakılmamalıdır. Bu görgüsüzlük olarak nitelendirilir.
Ayrıca köz tepsisine sigara külü atılmaz.
Nargile hiçbir zaman kendinizden ve çevredeki nargilelerden daha yüksek bir yere konmamalıdır.
Eğer nargile bir başkasıyla ortak içiliyorsa imame kullanılmalıdır.
Nargilenin marpucu ise asla doğrudan diğer kişinin eline verilmemeli, masaya bırakılmalı ve diğer kişi oradan almalıdır.
Marpucun alt kısmından tutulur.
Nargile hızlı içilmez. Çabucak bitirerek kalkmak keyf-ehli zihniyetle bağdaşmadığı için genel felsefeye aykırıdır. Normal bir içim hızı ile bir nargile birkaç saatte biter.
Dumanı sigara gibi içmek yerine nefes alır gibi çekmek gerekir, böylece fokurdama sesi güzel gelmelidir. Duman ağır ağır çekilir.
Ve nargilede, nargile tütününden başka bir şey içilmez.
Nargilenin en önemli özelliklerinden biri de tömbeki tütününden daha çok meğessel (yani meyve aromalı) nargile tütününün içil iminde içiciye vermiş olduğu haz ve keyiftir.
Nargilenin Zararları.
Nargile dumanındaki arsenik, nikel, kobalt, krom ve kurşun miktarı, sigara dumanındaki düzeye göre oldukça yüksek bulunuyor. Son yıllarda özellikle gençler arasında hızla yayılan nargilenin, insan sağlığını ciddi şekilde tehdit ettiği bildirildi. Ulusal Kanser Danışma Kurulu, son toplantısında, akciğer zarı kanseri (mezotelyoma) ve son günlerde artan nargile tüketimini ele aldı. Kurul toplantısı sonunda, akciğer zarı kanseri konusunda ulusal boyutta ele alınıp yürütülecek genetik araştırmaların uluslararası işbirliğiyle yürütülmesi kararlaştırdı. Türkiye’deki tütün bağımlılığına dikkati çeken kurul, gizli tehlikeler üzerinde durdu. Kanserle savaşın tütün bağımlılığı ile savaşla eşdeğer olacağı vurgusunu yapan kurul, tütün bağımlılığını teşvik eden nargilenin özendirilmesinin tütün bağımlılığı için adım olacağına dikkati çekti. Kurul, Sağlık Bakanlığı Kanserle Savaş Dairesi Başkanlığı aracılığıyla bu konunun il sağlık müdürlüklerine duyurulması yönünde tavsiye kararını aldı. 50 SİGARAYA EŞİT Hacettepe Üniversitesi (H.Ü) Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı Öğretim Üyesi ve Sigara Ulusal Komitesi Başkanı Prof. Dr. Nazmi Bilir, tütünün nargile şeklinde içiminin, solunum fonksiyonları üzerinde önemli olumsuz etkilerinin bulunduğunu bildirdi. Bilir, nargile dumanının analiz edildiği bir çalışmada; bir nargile içimi sırasında 3 gram tütün ve 5 gram kömür yakıldığı, toplam 2.25 miligram nikotin ve 242 miligram partiküler madde alındığının belirlendiğini bildirdi. Prof. Dr. Bilir, bir nargile içimi sonucunda alınan nikotin miktarının, 50 adet sigara içilmesiyle alınan nikotin miktarına eşit olduğunu kaydetti. Nargile içen bir kişinin ortalama 30 saniye aralıklarla her biri 3 saniye süren nefes alıp verme işlemi yaptığını ve her defasında ciğerlerine 300 mililitre hava aldığını anlatan Bilir, bir nargile içiminde, nargile üzerine yakılmak üzere 10 gram tütün yerleştirildiğini, bunun ancak 3 gramının yandığını belirtti. Bir nargile içiminin, ortalama 100 nefes alıp verme şeklinde olduğunu anlatan Prof. Dr. Bilir, nargile dumanındaki arsenik, nikel, kobalt, krom ve kurşun miktarının, sigara dumanındaki düzeye göre oldukça yüksek bulunduğunu ifade etti. Bilir, “Tütünün nargile şeklinde içilmesi de aynen sigara içilmesi gibi zararlıdır” diye konuştu. “NARGİLE KAFELER SINIRLANDIRILMALI” Türk Kanser Araştırma ve Savaş Kurumu Genel Sekreteri Prof. Dr. Tezer Kutluk da, son yıllarda nargile kafelerin sayısının giderek artığını ve nargilenin, çeşitli tatlarda sunularak özendirildiğini anımsattı. Nargilenin zararlarının göz ardı edilmemesi gerektiğine dikkati çeken Prof. Dr. Kutluk, nargile kafelere sınırlama getirilmesi gerektiğini kaydetti.